ایمان و توحید

Visits: 6140

ایمان و توحید

 ایمان در لغت عبارت از تصدیق و بعضی اوقات بمعنی وثوق یعنی اعتماد نیز استعمال می شود و در نزد متکلمین و عامۀ فقهاء ایمان عبارت از تصدیق بامور مخصوص که اثبات آن امور بدلائل قطعی شده و بداهتا و ضرورتا از دین می باشد.

تصدیق عبارت از ادراک و یا از لواحق ادراک است بعضی اوقات با جحود و انکار نیز جمع می شود چنانچه الله تبارک و تعالی می فرماید: (فَلَمَّا جَاءَهُم مَّا عَرَفُوا كَفَرُوا) بقره – 89 و ایضاً الله متعال میفرماید: (يَعْرِفُونَه کما یعرفون أَبْنَاءَهُمْ ) بقره – 146

خداوند متعال در این دو آیه بیان عناد و انکار یهود و اهل کتاب را می نماید و میفرماید: زمانیکه آمد ایشان را آنچه میشناختند و باور داشتند انکار ورزیدند و بر آن یعنی حضرت رسول الله صلی الله علیه وسلم ایمان نیاورده و کافر شدند.

 و همچنین در صفت عناد یهود میفرماید پیامبر بزرگ اسلام حضرت محمد مصطفی را چنان میشناختند مانند که فرزندان خود را می شناختند پس تصدیق و باور یهود که با انکار و عناد آنها جمع شده ایمان گفته نمی شود بناءً فقهأ و اهل شرع اقرار و اعتراف بلسان را شطر یا شرط ایمان گفتند تا آنکه احتراز از باور و یقین جاحدین و منکرین و معاندین بشود پس تصدیق که خالی از جحود و انکار و منضم با اقرار و اعتراف باشد شرعاً  ایمان گفته می شود مگر برای کسانی که از اقرار و اعتراف معذور باشند چون اخرس یا گنگ و چنانچه هرقل عظیم روم که اقوال و اوصاف حضرت رسول الله را  از ابوسفیان و همراهانش تحقیق نموده نبوت و پیامبری حضرت رسول الله صلی الله علیه وسلم را تصدیق نموده و گفت اگر بدانم و بفهمم که با آن جناب میرسم هر آئینه تکلف و مشقت ملاقات وی را می کشیدم و اگر نزد آن حضرت میبودم پاهایش را می شستم اما زمانیکه با انکار مردم و اشراف روم روبرو شد و فوت جاه و ریاست را احساس کرد از اقرار خود انکار نموده و گفت که من صلاحیت و استقامت شما را امتحان میکردم سپس باتفاق محدثین و فقهاء و اعلام همین تصدیق و باور هرقل بعد از انکار ایمان گفته نمی شود و هرقل را بشمار مؤمنین محسوب نکردند.

تقسیم ایمان باعتبار مؤمن به:

ایمان باعتبار مؤمن به دو قسم است: ایمان اجمالی و ایمان تفصیلی

ایمان اجمالی آن است که بنده و شخص مکلف تصدیق و اعتراف کند که ایمان آورده ام به الله واحد با تمام اسمأ و صفاتش و جمیع احکام و فرمان خدا جل جلاله را قبول دارم و همین ایمان اجمالی در شریعت معتبر و شخص معترف  مؤمن محسوب می شود.

ایمان تفصیلی آن است که مکلف و بنده تصدیق و اقرار کند که ایمان آوردم به الله واحد و أسماء و صفاتش و ایمان دارم بر ملائکه های خداوند و ایمان دارم بر کتابهای خداوند و رسولهایش و ایمان دارم به روز آخر و پسین و ایمان دارم بر قدر به این معنی که خیر و شر همه از جانب الله و بتقدیر اوست و ایمان دارم به زنده شدن بعد از مرگ.

فرق بین ایمان و اسلام:

ایمان در لغت به معنی تصدیق و باور و از جمله اعمال قلب است اسلام لغةً عبارت از تسیلم شدن و انقیاد و فرمان برداری و از جملۀ افعال جوارح و اعضأ بدن است و در اصطلاح اهل حدیث و فقهاء غالباً ایمان بر اسلام و اسلام بر ایمان اطلاق می شود و در حدیث حضرت رسول الله صلی الله علیه و سلم که به نام حدیث جبرئیل و ام الحدیث یاد می شود حضرت رسول الله صلی الله علیه و سلم ایمان را باعتقادیات تفسیر نموده و اسلام را به افعال، تفسیر حضرت رسول الله صلی الله علیه و سلم به طرز و طریقه معنی لغوی ایمان و اسلام مبتنی بوده بناء میفرماید: (الإيمان ﺇن تؤمن بالله وملائكته الی آخره والاسلام ان تشهد ان لا اله الالله و ان محمداً رسول الله و تقیم الصلاة و تؤتی الزکوة الی آخره.)

اقسام ایمان باعتبار اشخاص:

ایمان باعتبار اشخاص به سه قسم است 1- ایمان عوام (( و هوالتصدیق بالجنان و الاقرار بااللسان!))

ترجمه: ایمان عامه عبارت از تصدیق بقلب و اقرار بلسان است!

2- ایمان خواص ((هوعزوب النفس من الدنیا و سلوکها طریق العقبی و شهود القلب مع المولی!))

ترجمه: ایمان خواص و اهل ولایت تجرد وارستگی نفس از تعلقات دنیا و سلوک راه عقبی و حضور قلب بهمراه مولی یعنی تبارک و تعالی است.

3- ایمان خواص الخواص (( هو ملازمة الظاهر والباطن فی طاعة الله و انابة الخلق الی فنا فی الله و اخلاص السر للبقاء باالله!))

ترجمه: ایمان خواص الخواص یعنی اولیأ منتهی و کامل ملازمة و تداوم ظاهر و باطن در طاعت الله جل جلا له و ارجاع خلق در فناء فی الله یعنی تعلق کلی به الله تبارک و تعالی بطوریکه همه اشیأ از علم و حس او زائل و هیچ نوع تعلق و گرفتاری باطن به اشیای دنیوی نداشته باشد و خالص گردانیدن باطن و اسرار برای بقا باالله یعنی در بحر انوار و تجلیات اسماء و صفات و شیونات و اعتبارات و ذات الله متعال همیشه مستغرق بوده باشد! کذا فی المرقاة و فیض الباری کتاب الایمان.

توحید:

توحید در لغت به معنی واحد و بی همتا دانستن و در اصطلاح شرع عبارت است از اینکه الله متعال جل جلاله را در ذات و صفات وی واحد و بی همتا دانستن و اعتقاد کردن است، و به عبارت دقیق تر (( التوحید ظهور فنأ الخلق بتشعشع انوارالحق)) یعنی توحید عبارت از ظهور فانی شدن خلق بسبب اشعه و تجلی انوار حق تبارک و تعالی.

اقسام توحید از نظر تصدیق و اعتقاد:

توحید چهار قسم است:

1- توحید در ذات: یعنی فقط ذات الله متعال جل جلا له را ذات واجب الوجود و قدیم و ازلی و ابدی دانسته همه اشیأ و موجودات عالم آفرینش ممکن و هالکة الذات پنداشته می شود.

2- توحید در صفات: عبارت از این که صفات حضرت الله تبارک و تعالی را  مثل علم و قدرت و اراده و غیره صفات وی را قدیم و ازلی و دائمی و سرمدی دانسته و همۀ ممکنات و موجودات را محاط علم و قدرت و ارادة او عقیده و باور داشته باشد.

3- توحید در عبادت: یعنی فقط الله متعال را مستحق عبادت دانسته و کسی دیگری غیر الله متعال را شائسته و مستحق عبادت ندانسته و معبود قرار ندهد.

4- توحید در طاعات: عبارت است  از اینکه محلل و محرم فقط خداوند متعال را دانسته کسی دیگری را محلل و محرم و صالح تشریع نداند نصوص که دران ها نسبت تشریع و فرضیت بسوی حضرت رسول الله صلی الله علیه و سلم صورت گرفته همچون حدیث صحاح که میفرماید: (( فرض رسول الله صلی الله علیه و سلم صدقة الفطر الخ)) نسبت مجازی است از قبیل نسبت حکم بسوی مبین آن ودر حقیقت نسبت تشریع وفرضیت بسوی خداوند متعال است ومآل کلام اینست  که ((بین رسول الله صلی الله علیه وسلم فرضیة صدقة الفطر )) وهمچنین حدیث ((حرم رسول الله صلی الله علیه و سلم لحوم الحمر الا هلیة.

مراتب توحید:

(( و للتوحید مراتب الاولی التوحید النظری اِن علم و حدانیته با الاستدال کما فی قوله تعالی: لَوْ کَانَ فِیهِمَا آلِهَةٌ إِلَّا اللَّهُ لَفَسَدَتَا.))

ترجمه: از برای توحید مراتب معتددیست مرتبه اول توحید نظری و استدلالی است اگر وحدت الله تبارک و تعالی به استدلال و نظر دانسته شود چنانچه آیه مبارکه قرآنی میفرماید اگر در آسمان و زمین خدایان متعددی بودی هر آئینه آسمان و زمین فاسد و نظام عالم در هم و برهم می شد.

 همین آیه قرآنی اشاره ببرهان تمانع کرده و وحدت الله متعال را نظراً و استدلالاً ثابت می کند. مرقاة المفاتیح کتاب الایمان

(( الثانی التوحید تقلیدی: ان اعتقد بمجرد تصدیق المخبر الصادق و سلم القلب من الشبهة و الحیرة والریب هو ان یعتقد ان الله متفرد بوصف الالوهیة متوحد باستحقاق العبودیة.))

ترجمه: توحید تقلیدی آنست که اعتقاد و یقین بوحدت الله متعال بمجرد تصدیق و خبر دادن مخبر صادق حاصل شود قلب از شبهه و حیرة و تردید سالم بماند و این توحید تقلیدی آنست که شخص و بنده اعتقاد و باور و یقین کند که الله تبارک و تعالی بوصف الهیة و معبودیة متفرد و به استحقاق بندگی و عبودیت بی همتا و متوحد است.

توحید علمی: (( و هو ان یصیرالعبد بخروجه من غشاوة صفاته و خلاصه من سجن ظلمات ذاته وانسلاخه عن لباس الاختیار حیران فی عظمة الجبار فیعرف ان الموجد المحقق والمؤثر المطلق هوالله تعالی و ان کل ذات فرع من نور ذاته و کل صفة من علم و قدرة و ارادة و سمع و بصر عکس من انوار صفاته و اثر من آثار افعاله )) ((مرقاة المفاتیح کتاب الایمان))

ترجمه: توحید علمی آن است که بنده و سالک طریق بسبب بیرون شدن از حجاب و پردۀ صفات بشری خویش و بسبب خلاص شدن و رهائی یافتن از محبس ظلمت و تاریکیهای ذات خویش و بسبب منسلخ شدن و عاری شدن از لباس اختیار و متحیر شدن در عظمت جبار سپس میداند و معرفت حاصل میکند که موجد وآفریننده حقیقی و مؤثر مطلق فقط الله متعال است و همه ذات ها و موجودات فرع و ظلال از نور ذات مقدس اوست و هر صفت از قبیل علم و قدرت و اراده و سمع و بصر عکس و ظلال و پرتو از انوار صفات مقدسه الله و اثر از آثار افعال اوست چنانچه الله تبارک و تعالی در کلام مقدس خویش به این توحید اشاره میفرماید و میگوید: (وَاذْكُرِ اسْمَ رَبِّكَ وَتَبَتَّلْ إِلَيْهِ تَبْتِيلاً) مزمل – 8

ترجمه: ذکر کن پروردگار خود را و انقطاع بجوی از غیر و ما سوی الله بسوی الله. مفسرین کرام در تفسیر این آیه مبارکه تبتل را به انقطاع علمی تفسیر می نمایند نه انقطاع ابدانی و جسمی .

توحید حالی: (( و هو ان یحمل التوحید و صفاً لازماً لذات الموحد بتلاشی ظلمات وجود الغیر فی غلبة اشراق نور التوحید. و استتار نور حاله فی نور علم التوحید کاستتار نور الکواکب فی نورالشمس و استغراقه فی مشاهدة جمال وجود الواحد بحیث لا یظهر عند شهوده الا ذات الواحد))  «مرقاة المفاتیح شرح مشکوة کتاب الایمان.»

ترجمه: توحید حالی آن است که به سبب متلاشی شدن ظلمات و تاریکیهای نور غیر در پرتو تجلیات و غلبه اشراق نور توحید و پوشیده شدن و استتار نور احوال شخص در تحت الشعاع نور علم توحید مانند پوشیده شدن نور ستاره گان در تحت الشعاع نور شمس، توحید صفت لازمة آن شخص موحد می گردد و به سبب مستغرق شدن شخص در بحر تجلیات و مشاهده جمال وجود الله واحد به این حیثیت متلبس می شود که در شهود شخص مذکور غیر از ذات واحد الله دیگر شئ ظاهر نمی شود و همین قسم توحید مرتبه اعلی توحید است و مورد نظر اهل عرفان اللهم ارزقناه بلطفک و کرمک .

چنانچه حضرت عثمان رضی الله تعالی عنه از حضرت خاتم المرتبت حضرت محمد مصطفی صلی الله علیه و سلم روایت می کند و می فرماید: ((قال رسوالله صلی الله علیه و سلم من مات و هو یعلم انه لا اله الا الله دخل الجنة )). «رواه مسلم فی الکتاب الایمان»

ترجمه: حضرت رسول الله صلی الله علیه و سلم میفرمایند: کسی که مُرد و وفات یافت در حالیکه می دانست و علم داشت که معبود بر حق و مستحق عبادت جز الله تبارک و تعالی نیست آن شخص از اهل جنت و داخل جنت می شود.

این حدیث و کلام حضرت رسول الله صلی الله علیه و سلم اشاره به توحید حالی است چون که علم و معرفت بدون اقرار و اعتراف شرعاً غیر معتبر و ایمان محسوب نمی شود و بدون ایمان دخول جنت میسر نمی شود.

بناءً تاویل و توجیه این حدیث را شارحین و محدثین چنین مینمایند که شخص از کثرت نسبت وحدت به الله متعال و استغراق در بحر توحید بمرتبۀ میرسد که توحید وصف لازمه و حالت مستمره آن می گردد و علم وی حال و صفت او می گردد و اجتماع این توحید با انکار وجحود ممکن نیست.

 بیان وحدت الله تبارک و تعالی در قرآن کریم در بعضی آیات به لفظ واحد ذکر گردیده چون (وَ إِلهُکُمْ إِلهٌ واحِدٌ لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ الرَّحْمنُ الرَّحيمُ ) بقره – 163

و در بعضی آیات بلفظ احدٌ چون قُل هُوَ الله اَحَد. بعضی مفسرین و محدثین میفرمایند ((الفرق بین الواحد والاحد ان الواحد لنفی مفتتح العدد والاحد لنفی کل عدد و ان الواحد ینبئ عن تفرد الذات عن المثل والنظیر والاحد ینبئ عن تفردها عن کل نقص واتصافها بکل کمال.)) ((مرقاة المفاتیح کتاب الایمان.))

ترجمه: فرق بین واحد و احد اینست که واحد از برای نفی و سلب ابتداء عدد است و احد از برای نفی و سلب تمام عدد است حاصل معنی الله واحد است نی دو و الله احد است نی متعدد و فرق دیگر این که واحد انباء و آگاهی از تفردات از هر نقص و کمی و موصوف بودن ذات بهمه کمالات می دهد حاصل معنی الله واحد است یعنی مثل و نظیر ندارد و الله احد است یعنی نقص و کاستی ندارد و موصوف به همه صفات کامله است.

و صلی الله تعالی علی خیر خلقه محمد و علی آله و اصحابه اجمعین آمین.