Visits: 2931

کسب کمالات معنوی در پرتو نماز تهجد

از آنجایکه دین مبین اسلام همواره پیروان خود را بسوی ترقی و تعالی تشویق می نماید و کسب کمالات معنوی بهترین را وصال به حضرت دوست خوانده شده بنا بر این شب زنده داری و سحر خیزی و بلند کردن دست های نیاز به بارگاه خالق نیاز و بستن دست های بنده گی در محضر پروردگار عالمیان قلوب مؤمنان را جلأ و آرامش می بخشد بیاییم صفحات تاریخ را ورق زنیم لابلای آن ابر مردانی را خواهید دید که چشم جهانیان را تا قیام قیامت خیره ساخته و چنان به عبادت و باالأخص شب بیداری دلباخته بودند که انسان معاصر نمی تواند حماسه آنها را در عرصه عبادت به راحتی باور کند.

گر نبیند به روز شپّره چشم                       چشمه آفتاب را چه گناه

شهادت ابدی و لازوال قرآن کریم برای اثبات این حقیقت کافی است آنجایی که می فرماید: (كَانُوا قَلِيلًا مِّنَ اللَّيْلِ مَا يَهْجَعُونَ) آنها بخش اندکی از شب را می خوابیدند (وبه نماز ونیایش مشغول بودند). سورۀ زاریات – 17

برخی از مفسرین آیل فوق را چنین تفسیر نموده اند که لحظات اندکی را هم نمی خوابند و در جای دیگر پیامبر اکرم صلی الله علیه وسلم را با یاران وفادارش می ستاید: (ان ربک یعلم انک تقوم ادنی من ثلثی الیل و نصفه و ثلثه وطائفه من الذین معک) پرورردگار تو می داند که تو و یاران تو دو سوم نصف و حتی یک سوم را هم نمی خوابید و در بارگاه احدیت به نیایش می پردازید یاران پیامبر اکرم صلی الله علیه وسلم چنان به شب بیداری دلباخته بودند که گاه پیامبر مهربان صلی الله علیه وسلم به لحاظ حفظ سلامتی جسم شان برای آنها برنامه ریزی می فرمود و از شب بیداری تمام آنها را باز می داشت.

همسر صحابی بزرگوار حضرت عبدالله بن عمرو رضی الله عنه می آید در محضر آن حضرت صلی الله علیه وسلم و از شوهر خود شکایت می کند که ایشان همواره روزها روزه و شب ها تا صبح در نماز مشغولند، بالآخره پیامبر صلی الله علیه وسلم شب را بین نماز و حقوق زناشوئی ایشان تقسیم می فرماید. امام ابو حنیفه رحمة الله علی رغم تدریس، و افتاء و اجتهاد و استنباط که تمام روز در آن مشغول بودند شبها تا صبح در عبادت بسر می بردند، امام ابو یوسف قاضی بغداد بودند تمام روز را در دفتر  قضات به رسیدگی پرونده ها سپری می کردند ولی در شب سیصد رکعت نماز عادت همیشگی او بود. امام محمد رحمة الله یکی دیگر از شاگردان امام ابو حنیفه رحمة الله هر شب یک ثلث قرآن را در نماز های نفل قرائت می کردند. اویس قرنی رحمة الله تابعی معروف است، ایشان گاه تمام شب را در یک رکوع و گاه در سجده بپایان میرسانید عبدالله بن داود فرمودند هرگاه یکی از بزرگان عصر ما به چهل سالگی می رسید، رختخواب را جمع نموده و خواب و استراحت شب را تا آخر حیات ترک می کرد. (و عن ابی سعید و ابی هریرة رضی الله عنه قال رسول الله صلی الله علیه وسلم اذا أیقظ الرجل اهله من الیل فصلیا او صلی رکعتین جمعاَ کتبا من الزاکرین والزاکرات). حضرت ابو سعید و ابو هریره روایت می کنند که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند هر شخصی که شب اهل خانه خود را بیدار کند و هر دو تا دو رکعت نماز بخوانند در ذاکرین و ذاکرات نوشته می شوند. تذکر: از اهل مراد زن است یا این که زن و اولاد و اقارب هستند که ذاکرین و ذاکرات نوشته می شوند مطلبش اینکه حق تعالی حکم می فرماید که این ها را در جمع ذاکرین و ذاکرات که خدا را بسیار ذکر کرده است بنویسید و نیز به آنها اجر عظیم عطاء می کنند که در قرآن در مورد ذاکرین و ذاکرات وعدۀ مغفرت و اجر عظیم آمده است که انسان به سبب نماز تهجد این ها را به دست می آورد. (و عن ابن عباس رضی الله عنه قال قال رسول الله صلی الله علیه وسلم أشرف أمتی حملة القرآن و اصحاب الیل) ابن عباس می فرماید که رسول الله صلی الله علیه وسلم می فرماید که أشرف ترین مردم از أمت من حامل قرآن و اصحاب الیل هستند. تذکر: حملة القرآن ترجمه لفظی اش به معنای باند کردن قرآن رسیم است مگر در اینجا مراد حافظانی هستند که همیشه تلاوت قرآن را می کنند و بر احکام او عمل می کنند و مراد از اصحاب الیل آنهایی هستند که در شب بلند شده و در نماز تهجد، قرائت، استغفار، تسبیح و غیره مشغول هستند. سراج المنیر.

چرا که در این وقت عبادت کردن و راحت و آرام را ترک کردن بر نفس بسیار گران تمام میشود و رسول الله صلی الله علیه وسلم در این مورد می فرماید که بهترین عبادت آن است که بر نفس مشقت و گرانی زیادی بیاید و نیز این وقت امکان بعید است اریا و سمعه.

(عن جابر رفعه لاتدعن صلماة الیل و او حلب شاة) از حضرت جابر رضی الله عنه مرفوعا نقل شده است که پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمودند ای جابر در شب نماز خواندن را ترک نکن اگر چه به اندازه ای جوشیدن گوسفند باشد. تذکر: مقصد اهتمام بیان کردن نماز تهجد است که در شب نماز ضرور بخوان اگر چه وقت معمولی و کمی هم باشد باز هم آن را ترک نکنید. (اعلم أن شرف المؤمن قیام الیل و عزه استغناء عن الناس) بدان ای محمد صلی الله علیه وسلم شرافت و بزرگی مؤمن نماز خواند در شب است و عزت اختیار کردن و استغنا از مخلوق است. تذکر: از حضرت سهل رضی الله عنه این حدیث نیز منقول است که فرماید یک مرتبه جبرئیل به خدمت پیامبر گرامی صلی الله علیه وسلم تشریف آورد و گفت ای محمد صلی الله علیه وسلم تا هر وقتی که شما بخواهید زنده بمانید بالآخره تماموت میآید و اگر بخواهید عمل خوب انجام دهید ضرور عوض آن را می بینید و با هرکسی که می خواهید دوستی کگنید بالآخره جدا می شوید و ای محمد صلی الله علیه وسلم خوب بدانید که بزرگی و شرافت مؤمن در نماز خواندن در شب است و عزت و استغنأ اختیار کردن از مخلوق است.

(و عن عبدالله رضی الله عنه قال قال رسول الله صلی الله علیه وسلم فضل صلماة الیل علی صلاة النهار کفضل صدقة السر علی صدقة العلانیه) حضرت عبدالله رضی الله عنه می فرماید که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند که فضیلت نماز شب بر نماز روزها همانند فضیلت صدقۀ پوشیده بر صدقۀ علانیه است. تذکر: یعنی به همان اندازه که صدقۀ پوشیده بر صدقۀ ظاهر برتری دارد نماز شب همچنان فضیلت و ثواب بیشتری از نماز روز دارد. در یک روایتی آنده که با سه نفر حق تعالی محبت می کند یکی از آنها شخصی است که صدقه را بطور مخفیانه می دهد که با دست راست می دهد و دست چپ هم خبر نمی شود (مشکوة) و در یک حدیث دیگر است که کسیکه صدقه را پوشیده می دهد او را خداوند کریم روز قیامت زیر سایه ای عرش قرار می دهد که در آن روز سایه ای دیگری وجود ندارد این همه ثوابها را خداوند متعال به تهجد خوان می دهد (عن عبدالله مسعود یرفعه قال ثلاثة یحبهم الله و رجل قام من الیل یتلو کتاب الله و رجل یتصدق بصدقه بیمینه یخصیها ازا قال من شماله و رجل کان فی سدیته فانخوم اصابه فاستقبل العدو) حضرت عبدالله ابن مسعود رضی الله عنه می فرماید که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند که سه شخص را خداوند کریم دوست دارد یکی شخصی است که در شب بلند می شود و تلاوت قرآن پاک می کند، دوم آن شخصی است که با دست راست صدقه می دهد که دست چپ هم خبر نمی شود، سوم آن شخصی است که در سدیه همه رفقانش شکست خورده اند او با دشمن مقابله می کند. تذکر: ملا علی قاری رحمة الله می نویسد که حکمت جمع کردن آن اشخاص در یک جا این است که حقیقتاَ آنها مجاهد هستند اگر چه نوعیت جهاد تفاوت اولین شخص که در شب بلند شده است و تلاوت کند او جهاد با نفس می کند که راحتی، آرامش و خواب را که اینها امیال نفس هستند ترک می کند و صحیفه مقدس خدا را تلاوت می کند. شخص دوم جهاد با مال می کند که مال محبوبترین چیز است آن را برای رضامندی و برای ثواب حاصل می کند خدا بمصرف می رساند. سوم از همه بهترین و قیمت ترین چیز یعنی جسم خود را فدا می کند و مقصدش فقط رضا مربی و مالک است و نه به خاطر مال غنیمت و نه برای تعریف و نه برای اظهار شجاعت جهاد می کند.

(عن ابن عمر عن حفصه رضی الله عنه عن النبی صلی الله علیه وسلم نعم الرجل عبدالله لوکان یصلی با الیل) ابن عمر رضی الله عنه از حضرت حفصه رضی الله عنه ارشاد رسول اکرم صلی الله علیه وسلم را نقل می کنند که بسیار خوب است مرد عبدالله که اگر در شب نماز بخواند. تذکر: در این حدیث مراد از عبدالله عبدالله ابن عمر است که در روایت آمده است که حضرت ابن عمر رضی الله عنه زمانی که این ارشاد را شنید در طول زنده گی خود بسیار کم می خوابید و اکثر اوقات در نماز مشغول می شد این را معمول خود کرد و غلام ابن عمر ابو رفع می فرماید که همیشه از من می پرسید صبح نشده؟ اگر جواب منفی می بود باز به نماز مشغول می شد و اگر جواب مثبت بود به توبه و استغفار می پرداخت.

با توجه به این که همۀ اکابر دین ما بر خواندن نماز تهجد مداومت می کرد، و با شوق و علاقۀ ذائد الوصف به خواندن آن مبادرت می ورزید، در حقیقت چون آنها حلاوت آن را چشیده بودند بنا بر این بعد در شب ها اندک می خوابیدند و به سراغ شب بیداری بر می آمدند ولی بر عکس این که امروز انسانها در باتلاقهای مادیت و دنیا پرستی و دلباختگی به وسائل مادی روی آوردند، این است که ارزشهای روحی و معنوی را پشت پا زده و معیار خوبی را در آئینه مادیت و اندوختن مال و ثروت آنها است که می بینیم دل های شان زنگبار و کدورت های مادی قرار گرفته و به فکر بهروزی آخرت کم التفات می باشند.