خواب و جایگاه آن در اسلام

Visits: 7256

اگر چه مسئله خواب و کشف حالات و واقعات آنچنان واضح و روشن و ساده است که گمان نمی رود کسی از این راه به انحراف کشانیده شود ولی بعد از به وجود آمدن (دعوت روحانیت جدید) در قرن بیستم با توجه به نیرنگها و فریب بازی های قوی، دعوت مسئله (خواب) و کشف و غیره نیز به عنوان یکی از راه های به انحراف کشانیدن امت اسلامی قرار گرفت.

در مورد (دعوت روحانیت جدید) علامه مانع بن حماد جهنمی در کتاب با ارزش خویش (شناخت ادیان و مذاهب معاصر) چنین می نویسد: روحانیت جدید دعوت ویرانگر و حرکت مغرضانه است که بر اساس شعبده استوار گردیده است، حاضر ساختن ارواح مردگان را به طرق علمی ادعا می کند و هدفش تشکیک و شبه اندازی در عقاید و ادیان و تبشیر به دین جدید بوده و مطابق هر حالت لباسی می پوشند در اوائل همین قرن در آمریکا ظاهر گردید که عقبش یهود قرار داشت بعد از آن در تمام جهان عرب و اسلام گسترش یافت.

در مورد افکار و معتقدات شان علامه ابن حماد چنین می نویسد: آنان می گویند که ارواح را حاضر می نمایند و در امور و مشکلات غیبی از مردگان سوال و استفتاء می کنند، و علاج امراض جسمی و روانی و در یافتن مجرمین، دانستن غیب و اطلاع از آینده، از آنها استعانت می جویند.

ادعا می کنند که همین ارواح در کشف جرائم و دلالت به آثار قدیمی با ایشان همکاری می نمایند.

نزد آنان شاگرد (وسیط) چیزهای را که دیده شده نمی تواند میبیند و چیزهای که شنیدنی نیست می شنود و نوشته های خود به خودی نزدش می آید و قدرت اتصال از راه دور را دارا می باشد.

پس وجیبه و مسئولیت تمام اندیشمندان و علمای کرام است که در راستای روشن ساختن افکار مسلمانان به ویژه در این عصر و زمان همت و سعی و کوشش بلیغ انجام دهند.

زیرا که یگانه راه که دشمنان اسلام از آن بیشترین استفاده را بر علیه اسلام و مسلمانان نموده اند همین جهالت و بی خبری عموم مسلمانان بوده است. لذا از این بیشتر نباید گذاشت که جهالت و غفلت امت اسلامی را به وادی های هلاکت رهسپار گرداند.

اقسام خواب

خواب مانند کشف سه قسم است. رحمانی، شیطانی، نفسانی.

رسول اکرم (ص) میفرمایند: عن ابی هریرة رضی الله عنه عن النبی صلی الله علیه وسلم قال: الرؤ یا ثلاث فبشری من الله و حدیث النفس و تخویف من الشیطان. رواه ابن ماجه باب الرؤیات ثلاث صـ 287

از حضرت ابوهریه رضی الله عنه روایت است که رسول اکرم صلی الله علیه وسلم فرمودند: خواب سه قسم است 1- مژده بشارت از الله تعالی. 2- حدیث نفس. 3- ترسانیدن شیطان.

حضرت مفتی محمد شفیع عثمانی رحمة الله در تفسیر معارف القرآن حقیقت این اقسام و خواب را چنین تشریح نموده: که در حقیقت قاضی ثناء الله در تفسیر مظهری فرموده است که در حقیقت خواب اینست که هر گاه نفس انسان در هنگام خواب و یا بیهوشی از تدبیر ظاهر بدن فارغ باشد صورت های برای او از راه قوت خیالی نشان داده می شود به آن خواب می گویند. پس آن بر سه قسم است که دو تای آن کاملاً باطل هستند و حقیقت و ریشه ندارند. و یکی دیگر به اعتبار ذات خود صحیح و راست می باشد ولی بسا اوقات در این قسم صحیح و درست نیز عوارض پدید می آید که آنرا فاسد و غیر معتبر قرار می دهد.

علماء کرام قسم اول خواب را خواب صادق و راست، دوم را خواب خیالات و حدیث النفس و قسم سوم را خواب شیطانی و یا حلم نام نهاده اند.

اینک حقیقت هر کدام و اعتبار و جایگاه آن در شریعت اسلام تشریح می گردد.

خواب حدیث النفس و یا خیالات

حقیقت خواب خیالی و خاطرات اینست که هر گاه انسان در حالیکه فکر او مشغول به کدام کار باشد همان کار را به خواب به بیند. مانند کسیکه بسیار تشنه باشد و در این حالت به خواب رود و در خواب ببیند که آب می نوشد.

و یا اینکه آنچه انسان صورتهای مختلف و وقایع را که می بیند گاهی چنین اتفاق می افتد که انسان صورت های که در عالم بیداری مشاهده می کند همانها متشکل شده در خواب به نظرش می آید.

این چنین خواب ها نه کدام تعبیر دارد و نه کدام نقص و فائده را بلکه چیزی که نفس در بیداری به آن عادت دارد و قوت متخیله آن را حفظ کرده است و آنچه در قوت متخلیه ذخیره شده در حس مشترک ظاهر می گردد.

خواب شیطانی یا حلم

حقیقت خواب شیطانی و یا حلم را علامه ابن حجر عسقلانی رحمة الله چنین بیان می فرماید: به خاطر عداوت و دشمنی شدید که بین انسان و شیطان وجود دارد بعضی اوقات شیطان بر انسان مسلط می گردد پس انسان را از هر راه فریب می دهد و می خواهد که از هر طریق تمام کارها و امور انسان را فاسد سازد. از جمله اینکه خواب انسان را برای او به دو صورت پوشیده می سازد 1- از خوابش او را کاملاً غافل می گرداند. 2- و یا اینکه در دیدن خواب گرفتار غلط فهمی می گرداند و بر عکس آنچه دیده است برای او جلوه می دهد.

مانند واقعه ای که علامه مفتی محمد تقی عثمانی حفظ الله در تکمله فتح الملهم علی صحیح المسلم جـ 4 صـ 453 ذکر نموده اند: که شخصی رسول الله صلی الله علیه وسلم را خواب دید که برایش می گوید شراب بنوش و در آن زمان شیخ علی المتقی صاحب کنز العمال حیات داشتند برای آن شخص چنین جواب داند که رسول الله صلی الله علیه وسلم در خواب برای تو این چنین گفته اند که: شراب نه نوش ولی شیطان بر تو خوابت را پوشیده ساخته است.

با مطالعه این حدیث شریف پرده از روی این حقیقت بیشتر بر داشته خواهد شد.

عن جابر رضی الله عنه قال: جاء رجل الی النبی صلی الله علیه وسلم فقال یا رسول الله صلی الله علیه وسلم رئیت فی المنام کان رأسی قطع قال فضحک النبی صلی الله علیه وسلم و قال اذا العب الشیطان بأحدکم  فی منا مه فلایحدث به الناس. صحیح المسلم جـ 2 صـ 243

از حضرت جابر رضی الله عنه روایت است که: شخصی به نزد رسول اکرم صلی الله علیه وسلم آمد و گفت: یا رسول الله در خواب چنین دیدم که گویا سر من قطع شده است، حضرت جابر میفرماید: پس رسول الله صلی الله علیه وسلم خندیده و فرمودند: وقتی که در خواب یکی از شما را شیطان به بازی می گیرد پس آن را به مردم قصه نکنید.

این نوع خواب نیز کدام تعبیر و اعتبار ندارد. چنانچه مفتی محمد شفیع عثمانی رحمة الله در تفسیر معارف القرآن می نویسد:

گاهی چنین می شود که شیطان صورت ها و واقعاتی خوش حال کننده یا ترساننده در ذهن القا می نماید این هر دو نوع (حدیث النفس و شیطانی) باطل هستند که نه حقیقت و ریشه ای دارند و نه می تواند برای آنها تعبیری باشد.

خواب راست و صادق

خواب صادق و راست الهام از جانب خداوند است که عنوان پیام هشدار و یا مژده را برای بیننده خواب دارد حضرت شاه ولی الله دهلوی رحمة الله حقیقت آن را چنین بیان و ابراز نمودند. هر گاه نفس ناطقه فرصتی را از پرده های بدن به وسیله اسباب خفی که قابل درک نباشد بدست بیاورد آماده می شود تا بر آن از جانب منبع خیر وجود، کمال علمی اضافه گردد، پس بر حسب استعداد و ماده علوم مخزونه پیش او چیزی اضافه می شود.

این قسم خواب دارای حقیقت و اعتبار می باشد ولی دایرۀ حقیقت و اعتبار آن منحصر و محدود در این است که: برای شخص خواب بیننده یا کسی که برایش دیده شده یک بشارت مژده، و یا هشدار و تنبیه از جانب خداوند متعال است و رسول اکرم صلی الله علیه وسلم می فرمایند: عن ابی هریرة رضی الله عنه عن النبی صلی الله علیه وسلم والرؤ یا ثلاث فا الرؤ یا الصالحه بشری من الله. رواه مسلم.

حضرت ابو هریره رضی الله عنه از رسول اکرم صلی الله علیه وسلم روایت می کنند که: خواب سه قسم است پس خواب راست و صالح بشارت و مژده از جانب الله تعالی است.

حضرت مفتی محمد شفیع عثمانی رحمة الله تعالی این مسئله را چنین توضیح داده اند:

در هر صورت خواب راست برای عموم امت موافق با صریح حدیث بیش از بشارت و تنبیه، مقام دیگری ندارد نه برای خود خواب بیننده در معامله حجت قرار می گیرد و نه برای دیگران.

آیا به خواب دیدن، شخص بزرگ و صالح می گردد؟

دیدن خواب ستوده و نیکو و کشف نمی تواند دلیل بزرگی، صلاح و ولایت قرار گیرد، چنانچه که ندیدن خواب ستوده و عدم حصول کشف دلیل بر عدم صلاح و خوبی نیست.

زیرا که دیدن خواب ستوده و حصول کشف از ویژه گی ها و خصوصیات اسلام و مسلمانان نبوده، بلکه یک امر مشترک در بین مسلمانان و غیر آنها است.

از اینجاست که کشوف و خواب های که برای غیر مسلمانان واقع می شود، کمتر از مسلمانان نیست. بلکه معیار فضیلت و صلاح و بزرگی در دین مبین اسلام تقوی و پرهیزگاری است.
خداوند متعال می فرماید: إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاكُمْ. حضرت امام ربانی مجدد الف ثانی رحمة الله تعالی این حقیقت را چنین اظهار داشتند: نوع ثانی کشف صور مخلوقات است و اخبار از مغیباب که به عالم تعلق دارد.

و نوع ثانی شامل محق و مبطل است زیرا که اهل استدراج را نیز نوع ثانی حاصل است.

حضرت حکیم الامت مولانا اشرف علی تهانوی رحمة الله تعالی کسانی که به این تصور و بر داشت نا درست، که خواب را دلیل صلاح و خوبی می دانند مبتلا شده اند چه خوب راهنمائی نموده است چنانچه می نویسد:

بعضی نا واقفان سلوک را دیده ام که ایشان را بر خواب خیلی تکیه و اعتماد است، چون خوابهای خوب به کاهد آن را علامت دوری از الله می فهمد مغموم و متفکر می گردد، و اگر خوابی ستوده در نظر آید بر آن تکیه کامل کرده آن را منتهای مقصود و هدف اصلی قرار می دهد و بر آن افتخار می کند.

سپس چنین اضافه می کنند: نیز این سخن  طور احسن به فهمید که خواب مؤثر نمی شود که در قرب و بُعد او را دخلی باشد.

حضرت مفتی محمد شفیع عثمانی رحمة الله تعالی برای نجات مسلمانان ساده دل، از این اندیشه که خواب ستوده را دلیل بزرگی می دانند سخنان نهایت ارزنده و مفید ابراز داشته اند.

چنانچه می نویسند: بعضی نا آگاهانه با دیدن چنین خوابهای (بعضی ستوده و نیکو) به وساوس گوناگونی مبتلا میگردند عده ای آن را علامت ولایت خویش می پندارند و بعضی امور حاصل شده از آن را احکام شرعی قرار می دهند، اما همه اینها چیزهایی بی اساس هستند به ویژه وقتی معلوم گردید که در خواب های راست هم گاهی خواب های حدیث النفس یا تسویل شیطان یا هر دو به کثرت آمیخته می شود.

آیا خواب می تواند حجت و دلیل شرعی قرار گیرد؟

این سؤال است که هرگز به ذهن و فکر اهل فهم و دانش خطور نمی کند، زیرا که اصلاً ممکن نیست که یک انسان خواب ها و خیالات و کشف را مصدر و مرجع شریعت مطهر اسلام قرار دهد. اما با تأسف وقتیکه به تاریخ متوجه شویم می بینیم که بعضی اوقات مسلمانان ساده دل شکار چینین فکر شده اند و حیات دینی و ایمانی شان را متزلزل ساخته است.

پس به خاطر حراست و پاسداری از حریم شریعت ناب اسلام و حفظ اندیشه و عقیده مسلمانان از گرفتار شدن به چنین اندیشۀ خطرناک لازم است که پیرامون این مسئله چند مورد از اقوال علمای کرام برای راهنمایی آنها نقل گردد.

حضرت امام شاه ولی الله دهلوی رحمة الله میفرماید: اجماع اهل شرع است بر این که هیچ حکم از احکام شریعت بواقعات و منامات امتیان ثابت نمی شود.علامه عبدالواحد سندهی رحمة الله تعالی در پاسخ به سؤالی که در این مورد از ایشان شده بود چنین میفرماید: الاحکام الشرعیه لا تنغیر بمایری فسی المنام و نحوه قال فی المرقاه الحکام المنامیه ولاحوال الکشفیه لا اعتبار لها فی الامور الشرعیه.

احکام شرعی به خواب و مانند آن تعبیر نمی یابد در مرقاه می فرماید احکامی که به خواب دیده می شود و احوالی که به کشف دیده می شود در امور شرعی اعتبار ندارند.

دکتر عبدالله محمد ابن طیار در کتاب مهم خویش (ضوابط الرؤیا) چنین می نویسد:

خلاصۀ سخن درین مسئله اینست که به هیچ صورت و عنوان ممکن نیست و جواز ندارد که حکم شرعی به خواب ثابت گردد اگر چه رسول اکرم صلی الله علیه وسلم را به خواب به بیند.

هم چنین حضرت امام شاه عبدالعزیز دهلوی رحمة الله تعالی در پاسخ به سؤالی که در این باره شده بود چنین می نویسد:

اسباب العلم عندنا ثلاثه: الحواس السلیمه، والخبر الصادق، والعقل، والالهام لیس من اسباب العلم بصحه الشئ عندنا هکذافی العقائد النسفیه و شرحها. وقال الفقهاء ادله الشرع اربعه، الکتاب، و السنه، والاجمال، والقیاس

با الجمله الهام و کشف، و رؤیا که از این هر دو اضعف است نه دلیل احکام و شرعیه می تواند شد و نه دلیل امور واقعیه.

و من الله التوفـــــــــــــیق.