Visits: 5460

فضیلت توبه

در عصر حاضر که امواج طوفان معصیت ها و فرهنگ های گمراه کنندۀ بیگانه به اوج خود رسیده و طبق پیش بینی مخبر صادق صلوات الله وسلامه علیه فتنه ها و معصیت ها به خلال خانه های ما سرازیر شده و همه ای ما به دام نفس و شیطان اسیر شده ایم خوب است که وقتاً فَوقتاً از گناه هان خود توبه نموده و با اشک ندامت به پیشگاه ذات الله متعال جل جلاله گناه هان خود را شستشو دهیم.

باید دانست که ترک همه گناه ها بر بنده مکلف فرض است که فی الحال توبه کند و به بارگاه الله جل جلاله بازگردد چنانچه خداوند جل جلاله در کلام پاک ،فلاح رستگاری و کامیابی بنده مسلمان را منوط به توبه نموده است که میفرماید: (وَتُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَمِيعًا أَيُّهَ الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ). سوره نور – 31

 ترجمه: و ای مؤمنان! همگی به سوی خدا توبه کنید، تا رستگار شوید.

علماء و اهل سلف توبه را به سه قسم بیان نموده اند 1- توبه دل 2- توبه زبان 3- توبه بدن و اعضاء: توبه دل پشیمان شدن بر گناه گذشته و اتخاذ و تصمیم قطعی به عدم انجام گناه در آینده، توبه زبان عذر خواستن و طلب آمرزش کردن از خداوند جل جلاله و توبه بدن و اعضاء باز ایستادن و نگهداشتن خود را از گناه، زمانی که بندة مؤمن چنین توبه کند پس چنان است که گناه نکرده باشد چنانچه پیامبر اکرم (صلی الله علیه وسلم) در حدیثی فرموده اند: (التائب من الذنب کمن لا ذنب له) (مسلم)

 ترجمه: توبه کننده ازگناه مانند کسی است که گناه نکرده است. و این در صورتی است که گناه بین بنده و خداوند جل جلاله باشد و اما گناهی که بین بنده گان خدا باشد که مربوط حقوق الناس است شرط قبولی توبه آن چهار چیز است: همین سه شرط که درفوق ذکر شد و شرط چهارم رد مظالم انجام داده شده به صاحب آن یا بدست آوردن رضایت آن کسی که در حق او گناهی مرتکب شده است و همچنین توبه باید صادقانه باشد چنانچه خداوند جل جلاله در آیه مبارکه میفرماید: (يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا تُوبُوا إِلَى اللَّهِ تَوْبَةً نَّصُوحًا) (سوره تحریم – 66)

 ترجمه: ای کسانی که ایمان آورده اید! به سوی الله توبه کنید، توبه‌ ای خالص،.

حضرت سعد بن معاذ رضی الله عنه از پیامبر اکرم صلی الله علیه وسلم سوال کرد که یا رسول الله (صلی الله علیه وسلم) توبه نصوح کدام است فرمودند توبه نصوح آن است که توبه کننده به گناه بازنگردد مانند شیر به پستان. و آیه مبارکه دیگر قرآنکریم بیان گر همین مسئله است چنانچه میفرماید: (عَسَىٰ رَبُّكُمْ أَن يُكَفِّرَ عَنكُمْ سَيِّئَاتِكُمْ وَيُدْخِلَكُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ) تحریم 8

ترجمه: امید است پروردگارتان گناهانتان را از شما بزداید، و شما را به باغ‌ هایی (از بهشت) که نهرهای زیر (درختان) آن جاری است وارد کند،).

پس در این آیه مبارکه برای توبه کننده وعده خداوند جل جلاله است به آمرزش گناه و داخل کردن در بهشت و این کار از رحمت خداوند جل جلاله بعید نیست چنانچه درحدیث قدسی بیان شده است که خداوند جل جلاله فرموده است: (إِنَّ رَحْمَتِي سَبَقَتْ غَضَبِي) (رواه البخاری واحمد) یعنی رحمت من به غضب من پیشی گرفته است.

 در جای دیگری خداوند جل جلاله میفرماید: (وَأَنِ اسْتَغْفِرُوا رَبَّكُمْ ثُمَّ تُوبُوا إِلَيْهِ) (سوره هود – 11)

ترجمه: و اینکه: از پروردگارتان آمرزش بخواهید ، سپس به سوی او توبه کنید،).

پیامبر اکرم (صلی الله علیه وسلم) در حالیکه از گناه صغیره و کبیره پاک بودند و خداوند جل جلاله در سوره مبارکه فتح در شأن ایشان میفرماید که گناه مقدم و مؤخر تو آمرزیده شده است با آن هم از خداوند جل جلاله مغفرت میخواهد چنانچه در حدیث بیان شده است: (عن ابی هریرة رضی الله عنه قال سمعت رسول الله صلی الله علیه وسلم یقول والله انی لاستغفر الله واتوب الیه فی الیوم اکثر من سبعین مرة) (رواه البخاری)

ترجمه: از ابو هریره (رضی الله عنه) روایت است که گفت از پیامبر خدا صلی الله علیه وسلم شنیدم که میفرمود بخدا سوگند من هر روز بیش از هفتاد مرتبه به درگاه پروردگار خود طلب آمرزش و توبه میکنم.

 و توبه عبادتیست که به نزد الله متعال جل جلاله بسیار محبوب و در همه اوقات خداوند توبه پذیر بنده خود است چنانچه رسول خدا صلی الله علیه وسلم در حدیثی فرمودند: (عن ابی موسی عبدالله بن قیس الاشعری رضی الله عنه عن النبی صلی الله علیه وسلم قال ان الله تعالی یبسط یده بااللیل لیتوب مسئ النهار ویبسط یده باالنهار لیتوب مسئ اللیل حتی تطلع الشمس من مغربها) (رواه مسلم)

ترجمه: از ابو موسی عبدالله بن قیس اشعری (رضی الله عنه) روایت شده است که پیامبر بزرگوار اسلام (صلی الله علیه وسلم) فرمودند که خداوند جل جلاله در شب ید بلا کیف خود را میگشاید تا بنده که در روز گناه کرده است توبه کند و در روز ید بلاکیف را میگشاید تا بنده که در شب گناه نموده است توبه کند و این حالت تا زمانی است که آفتاب از طرف مغرب طلوع کند. همچنین در حدیث دیگری میفرمایند: (و عن ابی هریرة رضی الله عنه قال قال رسول الله صلی الله علیه وسلم من تاب قبل ان تطلع الشمس من مغربها تاب الله علیه) (رواه الترمذی)

ترجمه: از ابو هریره رضی الله عنه روایت شده است که رسول خدا صلی الله علیه وسلم فرمودند: کسی که پیش از طلوع آفتاب از مغرب توبه کند خداوند جل جلاله توبه او را بپزیرد.

 از این حدیث مبارکه به خوبی دانسته میشود که توبه را وقت معینی نیست یعنی در شب و روز و همه اوقات قبولیت توبه است و هم چنین در روایات است که از برای آسمان دروازه های است که اعمال بندگان را ملائکه به پیشگاه خداوند جل جلاله بالا برده تقدیم میکنند آن دروازه ها بعضی اوقات گشاده و در بعضی اوقات بسته اند بجز از دروازه توبه که زمانی بنده عاصی از کرده های خود پشیمان شده و روی بدرگاه خدا آورده توبه کند الله جل جلاله بپزیرد تا قبل از رسیدن نفس در حلقوم آن پس جهد و کوشش باید کرد تا توبه قبل از مرگ انجام گیرد که بعد از مرگ خود، توبه نتوان کرد و در حین سکرات موت هم فرصت برای توبه نخواهد بود و از هیچ وقت از درگاه خداوند جل جلاله نا امید نباید شد ولو که در هر سن و سالی که هستی توبه کن. در روایات است که وقتی یک شخص پیر و نا توانی که عمر خود را به انجام گناه و معصیت سپری کرده و در آخر عمر با موی سفید و کمر خمیده در حالیکه گناه از دست آن برنمی آمد با عجز و انکسار دست به درگاه رب الارباب بلند کرده و از کرده های خود پشیمان شده و توبه میکند ملائکه میگویند ای پیر عمر ضایع کرده شرم نداری از اینکه تا زمانی که قدرت و توان گناه داشتی خود را از گناه بازنداشتی و حال که تو را توان معصیت نیست توبه میکنی از جانب الله مهربان ندا میشود که (مهلاً یا ملائکتی) بگذارید او را ای فرشتگان من، و او را ملامت نکنید قسم به عزت و جلال من که اگر بعد از صد سال دیگر باز آمدی مرا آمرزنده یافتی ای ملائکه من، شما گواه باشید که من او را آمرزیدم.

         ای موی سفید کردۀ نامه سیاه                که چنــد گـریخته زدرگاه اله

        حق گوید مرا کـرم بسیار است               نومید مشو بنده بیا عذر بخواه

در زمان خلافت حضرت عمر فاروق رضی الله عنه مردی آمد نزد ایشان و گفت ای امیرمؤمنان گناه بزرگ انجام دادم آیا توبه من قبول میشود اگر توبه کنم؟ حضرت عمر رضی الله عنه دُره را گرفت و تکان داد به طرف این مرد گفت یا امیر من توبه میخواهم نه دُره حضرت گفت اگر پیش من اقرار به گناه کنی باید حدود خدا را جاری کنم و دُره بزنم اگر سرقت کنی دست تو را قطع کنم و اگر قتل کنی قصاص کنم چون من خلیفه ام و اجرای حدود وظیفه ام است؛ آن مرد گفت هرگز اقرار نکنم تا تو مرا عذاب کنی می روم به نزد خدای خود و با او می گویم که از مدت ها است که این گناه ها را انجام داده ام و او پرده مرا پوشیده و رسوایم نکرد، حضرت عمر رضی الله عنه وقتی این سخن را شنید دُره را انداخت و شروع به گریه کرد، بعداً این آیه مبارکه را تلاوت کرد: (غَافِرِ الذَّنبِ وَقَابِلِ التَّوْبِ) (سوره غافر – 3 )یعنی آمرزنده گناه، و پذیرنده توبه)

خداوند جل جلاله به پیامبران خود دستور می دهد که مردم را به توبه امر نمایید وچنانچه در آیه دهم سوره مبارکه نوح می فرماید: (فَقُلْتُ اسْتَغْفِرُوا رَبَّكُمْ إِنَّهُ كَانَ غَفَّارًا) (سوره نوح – 10)

ترجمه: پس (به آنها) گفتم: «از پروردگار خویش آمرزش بخواهید، بی‌گمان او بسیار آمرزنده است.

در جایی دیگر آیه 61 سوره هود از زبان حضرت صالح خداوند بیان می کند: (وَاسْتَعْمَرَكُمْ فِيهَا فَاسْتَغْفِرُوهُ ثُمَّ تُوبُوا إِلَيْهِ ۚ إِنَّ رَبِّي قَرِيبٌ مُّجِيبٌ) (سوره هود – 61)

ترجمه: پس از او آمرزش بطلبید ، سپس به سوی اوبازگردید (و توبه کنید) همانا پروردگارم نزدیک (و) اجابت کننده است .

و به حضرت محمد صلی الله علیه وسلم می فرماید: (قُلْ إِنَّمَا أَنَا بَشَرٌ مِّثْلُكُمْ يُوحَىٰ إِلَيَّ أَنَّمَا إِلَٰهُكُمْ إِلَٰهٌ وَاحِدٌ فَاسْتَقِيمُوا إِلَيْهِ وَاسْتَغْفِرُوهُ) (سوره فصلت – 6)

ترجمه: بگو: «من فقط انسانی مانند شما هستم، به من وحی می شود که معبود شما معبود یگانه است، پس به او روی آورید و ازاو طلب آمرزش کنید،.

آن حضرت صلی الله علیه وسلم در حالی که خداوند جل جلاله گناه های گذشته و آینده او را آمرزیده بود باز هم استفغار شان بیشتر از هر بنده نزد خداوند جل جلاله بوده، حضرت عبدالله بن عمر رضی الله عنه می فرماید که: ما در هر جلسه می شمردیم که پیامبر اکرم صلی الله علیه وسلم این عبارت را زیاد تکرار می کرد (رَبِّ اغْفِرْ لِي، وَتُبْ عَلَيَّ، إِنَّكَ أَنْتَ التَّوَّابُ الْغَفُورُ)

 ترجمه: پروردگارا بیامرز برایم و توبه ام را قبول کن هر آئینه قبول کننده توبه و آمرزنده هستی.

حضرت ابو هریره رضی الله عنه روایت می کند که رسول خدا صلی الله علیه وسلم فرمودن (والله لا ستغفر الله واتوبه الیه فی الیوم اکثر من سبعین مرة) (مسند امام احمد)

ترجمه: قسم به خدا که من روز بیشتر از هفتاد بار توبه نموده و از خدا آمرزش می خواهم.

               ز چنگال گنه کن بانگ آشوب         در رحمت بدست توبه میکوب

               به آب توبه کن جرم گنه پاک          که ز هر آمد گناه و توبه تریاق

در توبه کردن باید قلب و زبان باهم موافقت داشته باشد یعنی این که وقتی به زبان استغفرالله می گوید در قلبش مُصِرّ بر گناه نباشد چنانچه از عبدالله بن عباس رضی الله عنه روایت است که پیامبر اکرم صلی الله علیه وسلم فرمودند: (المستغفر من الذنب و هو مقیم علیه کالمستهزی بربه) (بیهقی)

 ترجمه: ابوهریره رضی الله عنه می گوید رسول خدا صلی الله علیه وسلم فرمودند استغفار کننده از گناه و اصرار بر گناه همانند کسی است که خداوند جل جلاله را به استهزا گرفته است. (نعوذ باالله)

                         سبحـه بر کف، توبه بر لب، دل پر از ذوق گناه

                         معصیت  را   خنده   می   آید   ز  استغفار   ما       

از جمله آداب استغفار این است که شخص با همان عبارت قرآنی و مأثورات سنتی به دعا و استغفار بپردازد که در این صورت از لحاظ بیان، ارزش، مفهوم و تاثیر در دل ها روشن تر، قوی تر، جامع تر، و با نفوذ تر می باشد. هر مسلمان در مسیر زندگی او به سوی خدا در صورتی که مرتکب گناه، معاصی و لغزش ها شود توبه بر او واجب و لازم است، در قرآن کریم هم در آیات بسیاری توجه و اهمیت شایان نسبت به توبه مبذول داشته است و اما از حضرت عمر فاروق رضی الله عنه در باره توبه نصوح پرسیدند در جواب گفت: توبه نصوح آن است که انسان بعد از توبه به سوی گناه بر نگردد همان گونه که شیر در پستان بر نمی گردد. از حضرت علی رضی الله عنه سوال شد که توبه چیست؟ فرمودند: توبه آن است که در آن شش چیز باشد: 1- ندامت بر اعمال گذشته. 2- قضا آوردن فرائض و واجبانی که از او فوت شده است. 3- استرداد مال یا حق کسی که از وی به ظلم و نا حق گرفته باشد. 4- طلب عفو از کسی که او را با دست و زبان اذیت رسانده باشد. 5- اتخاذ تصمیم قطعی بر ترک گناه ها در آینده اما باید دانست که گناه صغیره به وسیله اصرار و همیشه گی کردن به کبیره تبدیل می گردد. (لا کبیرة مع الاستغفار ولا صغیرة مع الاصرار)

 ترجمه: رسول خدا صلی الله علیه وسلم فرمودند گناه کبیره با استغفار نمی ماند و انجام گناه صغیره به طور دوام دار هم به حالت خود باقی نمانده بلکه تبدیل به کبیره می شود.

خداوند جل جلاله همه ما را توبه نصوح نصیب فرموده و هم چنین ما را در پناه عصمت خود از شر نفس امّاره و هوای آن و از شر شیطان رجیم مصئون بدارد. آمین یا رب العالمین.

منابع: قرآن شریف تفسیر بن کثیر، بخاری و مسلم، ترمذی، بیهقی و مشکوة.