Visits: 462

ذمّ ریاء و سمعه

هر انسان در گرو اعمال خود می باشد و اگر اعمال نیک انجام دهد جزای نیک می بیند و اگر اعمال بد انجام دهد جزای بد می بیند (إِنْ خَيْرًا فَخَيْرٌ ، وَإِنْ شَرًّا فَشَرٌّ) الله متعال انسان ها را که آفریده یک سلسله تکالیف و مسئولیت های را بالای آن ها مقرر داشته تا انسان با احساس مسئولیت و انجام تکالیف به جایگاه عالی و مراتب بلند برسد، یگانه چیزی که اعمال نافع و ضار را از هم تمیز می دهد همان نیت و اراده انسان است. بسیاری از کردار های به ظاهر خوب ولی از این که از روی اخلاص و اراده نبوده در شریعت از جایگاه مقبولیت بر خوردار نیست، علاوه بر آن دچار معصیت و گناه شده، چرا که اعمال عبادی را به خاطر ریا سمعه و برخی ملاحظات دنیوی انجام داده است.

هشدار قرآن کریم پیرامون ریاء :

قرآن کریم و احادیث نبوی در حال که مملو از نصوص و تصریحات تشویق کننده به نیت و اخلاص و صداقت و راستی هستند، هم چنان نُصوصی هستند که مسلمانان را از آفت ریاء و سمعه و جلب و جذب رضایت دیگران و بی تفاوتی نسبت به رضایت الله متعال، هشدار داده است و تأکید نموده است؛ اعمال که ریایی انجام شود و برای رسیدن به مقام و جایگاه و اخذ امتیازات دنیوی انجام شود هیچ گونه ارزش و اهمیتی ندارد. قرآن کریم پیرامون ریاء سخت هشدار داده است و ریاء را جزء امراض سخت شمرده است که قلب و عمل را مورد تهدید قرار می دهد و جزء گناهان کبیره شمرده است.

قرآن کریم این صفت نا پسند را به کافران که به خدا و آخرت ایمان ندارند و به منافقانی نسبت داده است که به دروغ می گویند: به خدا و آخرت ایمان داریم و به زبان اعلان ایمان می کنند و دل آنان از ایمان خالی است. (يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تُبْطِلُوا صَدَقَاتِكُم بِالْمَنِّ وَالْأَذَىٰ كَالَّذِي يُنفِقُ مَالَهُ رِئَاءَ النَّاسِ وَلَا يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ ۖ فَمَثَلُهُ كَمَثَلِ صَفْوَانٍ عَلَيْهِ تُرَابٌ فَأَصَابَهُ وَابِلٌ فَتَرَكَهُ صَلْدًا ۖ لَّا يَقْدِرُونَ عَلَىٰ شَيْءٍ مِّمَّا كَسَبُوا ۗ وَاللَّهُ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الْكَافِرِينَ) (سوره بقره – 264)

ترجمه: ای کسانی که ایمان آورده اید! صدقه های خود را با منت و آزار، باطل مکنید، مانند کسی که مالش را برای نشان دادن به مردم، انفاق می کند، و به خدا و روز قیامت ایمان ندارد، پس مثل او همچون مثل سنگ صافی است که برروی آن (اندکی) خاک باشد.آنگاه باران تندی به آن برسد، و آن را صاف و سخت بر جای گذارد. آنان (ریا کاران) از آنچه که انجام داده اند چیزی به دست نمی آورند، و خداوند گروه کافران را هدایت نمی کند.

(وَالَّذِينَ يُنفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ رِئَاءَ النَّاسِ وَلَا يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَلَا بِالْيَوْمِ الْآخِرِ ۗ وَمَن يَكُنِ الشَّيْطَانُ لَهُ قَرِينًا فَسَاءَ قَرِينًا) (سوره نساء – 38)

ترجمه: و(نیز برای) کسانی که اموالشان را برای نشان دادن به مردم انفاق می کنند، و به خدا و روز آخرت ایمان ندارند، وکسی که شیطان همدم او باشد، چه بد همدمی است.

این ریا کاران کسانی است که به مبدأ و معاد ایمان ندارند: از آنان انتظار نمی رود که برای خدا و منزل اخروی فعالیت کنند. چنانچه انفاق آنان به خاطر ریا است پس حضور ایشان در جنگ و جهاد نیز ریا است و سهمی برای خدا نمی گذارند چنانچه خداوند می فرماید: (وَلَا تَكُونُوا كَالَّذِينَ خَرَجُوا مِن دِيَارِهِم بَطَرًا وَرِئَاءَ النَّاسِ وَيَصُدُّونَ عَن سَبِيلِ اللَّهِ) (سوره انفال – 47)

ترجمه: مانند کسانی نباشید که باسرکشی وخود نمایی به مردم, از سرزمین خود (مکه) بیرون آمدند, و(مردم را) از راه خدا باز می داشتند.

هشدار سنت پیرامون ریاء :

پیرامون ریاء و زیان های آن به عبادت مسلمانان و عقیم ساختن طاعات و عبادات بنده گان را، احادیث زیادی است، جهت روشنی موضوع ریا و اثرات منفی آن از دیدگاه سنت و حدیث، چند حدیثی نقل می نماییم تا شاهد بر مدعای ما باشد که ریاء اعمال را باطل می نماید.

در صحیح المسلم و صحاح دیگر به این مضمون آمده است: (اولین کسی که روز قیامت محاکمه می شود مردی است که شهید شده است او را می آورند و خداوند نعمت های خود را به او نشان می دهد و او هم نعمت ها را می شناسد خداوند می گوید در مقابل این نعمت ها چه کرده ای؟ می گوید:  در راه تو جنگیدم تا شهید شدم، می فرماید: دروغ گفتی؛ زیرا تو جنگیدی تا گفته شود او با جرأت است و گفته شد، پس در مورد وی دستور صادر می گردد و با سر و صورت روی زمین کشیده شده و به دوزخ انداخته می شود. و نیز مردی است که علم آموخته و به مردم یاد داده و قرآن خوانده است او را میآورند و نعمت های خود را به او می شناسند و او هم آن ها را می شناسد و خداوند می فرماید: در برابر این نعمت ها چه کردی؟ می گوید علم آموختم و آن را تعلیم دادم و برای رضایت تو قرآن خواندم، خداوند می فرماید: دروغ گفتی، زیرا علم آموختی تا گفته شود عالمی و قرآن خواندی تا گفته شود قاری هستی و گفته شد، سپس در مورد وی نیز دستور صادر می شود و با سر و صورت کشیده می شود و به دوزخ انداخته می شود و مردی است که خداوند به وی رزق گسترده و انواع مال به او ارزانی داشته است. او را میآورند و آن نعمت ها به او شناسانده می شود و آن ها را می شناسد، خداوند می فرماید: در مقابل آن ها چه کردی؟ می گوید: در راهی که تو دوست داشتی خرج کردم، خداوند می فرماید: دروغ گفتی، زیرا این کار را کردی تا گفته شود: جوان مرد و بخشنده است و گفته شد، سپس در مورد وی نیز دستور داده می شود و با سر و صورت کشیده شده و به دوزخ انداخته می شود.

حضرت معاویه (رض) زمانی که این حدیث را شنید آن قدر گریه کرد تا از هوش رفت وقتی به هوش آمد گفت: همانا سخن خداوند حق است که می فرماید: (مَن كَانَ يُرِيدُ الْحَيَاةَ الدُّنْيَا وَزِينَتَهَا نُوَفِّ إِلَيْهِمْ أَعْمَالَهُمْ فِيهَا وَهُمْ فِيهَا لَا يُبْخَسُونَ. أُولَٰئِكَ الَّذِينَ لَيْسَ لَهُمْ فِي الْآخِرَةِ إِلَّا النَّارُ ۖ وَحَبِطَ مَا صَنَعُوا فِيهَا وَبَاطِلٌ مَّا كَانُوا يَعْمَلُونَ) (سوره هود – 15 – 16)

ترجمه: کسی که زندگانی دنيا و زینت آن را بخواهد ، (پاداش) اعمالش را در این (دنیا) به طور کامل و تمام به آنها می دهیم ، و چیزی از آنها کم وکاست نخواهند شد. اینان کسانی هستند که در آخرت ، جز آتش (جهنم،نصیبی) نخواهند داشت ، وآنچه را در دنیا انجام داده اند ، بر باد رفته است ، و آنچه را عمل می کردند؛ باطل است.

گاهی مردم می پرسند: این گونه افراد کار خیر انجام داده اند، پس چرا این همه تهدید به عذاب های سخت؛ علیه آن ها به کار می رود؟

جواب: اسلام  قبل از عمل، به انگیزه آن اهتمام می ورزد و از طریق فطرت و غرایز اثبات شده است که فریب دادن انسان ها بد ترین اخلاق و زشت ترین جرم هاست.

ریاء کار در اصل به خاطر مردم کار می کند و با دروغ و تزویر به آنها می فهماند که برای خدا کار کرده است، پس در روز قیامت که نهان ها آشکار می گردند هیچ شگفت نیست که خداوند این گونه افراد را رسوا گرداند و آنان را با سر و صورت روی آتش بکشاند!.

بنا بر این ابی قتاده رض گفته است: وقتی بنده ای کار ریا انجام می دهد، خداوند به فرشته گان می گوید: بنگرید چگونه مرا مورد تمسخر قرار می دهد؟!

اُبی بن کعب از رسول خدا صلی الله علیه وسلم روایت می کند: (بشر هذه الأمة بالسناء والدين والرفعة أو الرفعة والتمكين في الأرض ، فمن عمل منهم عمل الآخرة للدنيا لم يكن له في الآخرة من نصيب).

ترجمه: امت را به نور و مقام بلند و اسقرار در زمین نوید دهید، اگر کسی از آنان کار آخرت را برای دنیا انجام دهد در آخرت پاداشی ندارد.

شیخین آورده اند: جُنّدَب بن عبدالله از پیامبر خدا روایت کرده است: (مَنْ سَمّعَ سَمَّعَ اللهُ بِهِ، وَمَنْ يُرَائِي يُرَائِي اللهُ بِهِ) یعنی کسی که به قصد شهرت کاری را انجام دهد خداوند شهرت رسوایی آن را انشتار می دهد و کسی که از روی ریا عملی انجام دهد، خداوند با کشف نیت باطلش او را در برابر مردم شرمنده می سازد.

حضرت انس نیز از پیامبر اسلام روایت کرده است: (يُؤْتَى يومَ القيامةِ بِصُحُفٍ مُخْتَمَةٍ فتُنصَبُ بين يَدَيِ اللهِ تَعالى ، فيَقولُ تبارَكَ وتَعالَى : ألْقُوا هذه ، واقْبَلُوا هذه ، فتقولُ الملائِكةُ : وعِزَّتِكَ وجَلالِكَ ؛ ما رَأَيْنا إِلَّا خَيْرًا ، فيقولُ اللهُ عزَّ وجلَّ : إنَّ هذا كان لِغيرِ وجْهِي ، وإنِّي لا أقْبلُ إِلَّا ما ابْتُغِي به وجْهِي)

ترجمه : روز قیامت نامه های مهر شده ای را می آورند و در خدمت خداوند متعال قرار می دهند، خداوند تبارک و تعالی می فرماید: این قسمت از عمل را قبول و آن قسمت را رد کنید، فرشته گان می گویند: به عزت و جلال تو نسبت به این افراد جز خیر چیز دیگری ندیده ایم، خداوند عزوجل می فرماید: آن قسمت به خاطر من انجام نگرفته است و چیزی را که جز به خاطر من انجام نگرفته باشد نمی پذیرم.

ابو علی از بنی کاهل می گوید: ابو موسی اشعری در صحبت برای ما فرمود: ای مردم! از چنین شرکی از صدای پای مورچه مخفی تر است پرهیز کنید، عبدالله بن حزن و قیس ابن مضارب به سوی او رفتند و گفتند قسم به خدا حقیقت حدیث را به ما می گویی و گر نه عمر را صدا می زنیم تا این مسئله را برای ما روشن کند، ابو علی گفت: تفصیل حدیث را برایتان باز گو می کنم: روزی پیامبر خدا برای ما صحبت کرد و فرمود: (أَيُّهَا النَّاسُ , اتَّقُوا الشِّرْكَ ، فَإِنَّهُ أَخْفَى مِنْ دَبِيبِ النَّمْلِ) گفتند ای رسول خدا! چطور از آن پرهیز کنیم و حال آن که از صدای پای مورچه مخفی تر است؟ فرمودند: بگویید: (اللَّهُمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ أَنْ أُشْرِكَ بِكَ وَأَنَا أَعْلَمُ، وَأَسْتَغْفِرُكَ لِمَا لاَ أَعْلَمُ)

پروردگارا! به تو پناه می بریم از این که آگاهانه شرک ورزیم و از تو طلب استغفار می نماییم از این که نا آگاهانه دچار شرک گردیم.

پروردگارا! همه ای اعمال ما را از ریاء سمعه محفوظ بدار و ما را به راه راست هدایت فرما! آمین.